Śląski Teatr Lalki i Aktora „Ateneum”

     Śląski Teatr Lalki i Aktora „Ateneum” w Katowicach. Źródło: Teatr Ateneum. Fot. Tomasz Zakrzewski.

Śląski Teatr Lalki i Aktora „Ateneum”, założony w 1945 roku, jest jednym z najstarszych teatrów lalkowych w Polsce. Mieści się w zabytkowej kamienicy w centrum Katowic.

Początkowo o jego kształcie artystycznym decydowali plastycy: Juliusz Glatty, Jerzy Zitzman i Zygmunt Smandzik. Z teatrem związani byli m.in.: Gustaw Morcinek (jako kierownik literacki), Krzysztof Penderecki, Michał Banasik, Jan Dorman, Jan Nowak, Teofil Ociepka, Józef Skrzek, Andrzej Czeczot, Paweł Wróbel, Janusz Kapusta, Adam Kilian, Edmund Wojnarowski, Zbigniew Poprawski, Witold Szalonek, Alexander Andrzej Łabiniec, Bogumił Pasternak, Roman Kalarus, Petr Nosálek, Karel Brožek.

W 2007 roku zainaugurowała działalność Galeria Ateneum, która jest także drugą, kameralną sceną teatru.

Spektakle adresowane są głównie do najmłodszych widzów – są to zarówno klasyczne baśnie, jak i inscenizacje tekstów współczesnych. Łączy się tutaj techniki teatru lalek ze sceną żywego planu. Od 2002 roku w teatrze odbywa się Międzynarodowy Festiwal Teatrów Lalek „Katowice-Dzieciom”.

Efektem poszukiwań repertuarowych i nowym wyzwaniem artystycznym jest nurt spektakli dla młodzieży i dorosłych, który pojawił się wraz z premierami Jamy Franza Kafki, Ballad i romansów Adama Mickiewicza, Joanny d’Arc w adaptacji Karela Brožka, Dalekiej podróży Andersena Marcina Jarnuszkiewicza czy Serca Edmunda de Amicisa.

Zespół artystyczny tworzą obecnie: Danuta Baska, Marek Dindorf, Grzegorz Eckert, Piotr Gabriel, Piotr Janiszewski, Mirosław Kotowicz, Katarzyna Kuderewska, Krystyna Nowińska-Ptaszkowska, Jacek Popławski, Marta Popławska, Katarzyna Prudło, Ewa Reymann, Aleksandra Zawalska, Beata Zawiślak.

W 2014 roku Teatr otrzymał następujące wyróżnienia:

− Największym wyróżnieniem dla Teatru „Ateneum” w 2014 roku było dwukrotne zaproszenie do udziału w Internetowym Teatrze TVP dla Szkół. 12 września odbyła się bezpośrednia transmisja przedstawienia Krawiec Niteczka Zbigniewa Głowackiego, według znanej baśni Kornela Makuszyńskiego. Spektakl ten zobaczyła rekordowa ilość widzów − 41612 uczniów w 649 szkołach w całej Polsce. Trwają przygotowania do kolejnej transmisji, która jest zaplanowana na 11 grudnia. Widzowie z całej Polski będą mogli zobaczyć świąteczne przedstawienie Biegnijcie do szopki Edmunda Wojnarowskiego.

− Teatr otrzymał także dyplom uznania Teatru Lalek w Koszycach (Słowacja) w Międzynarodowym Festiwalu VIRVAR za przedstawienie Naranaszi, czyli czarodziejski owoc.

Sezon 2014/2015 Śląski Teatr Lalki i Aktora „Ateneum” w Katowicach rozpoczął premierą przedstawienia Tylko jeden dzień Martina Baltscheita (tytuł oryginalny: Nur ein Tag, przekład: Lila Mrowińska-Lissewska, reżyseria: Bogdan Nauka, scenografia: Pavel Hubička, muzyka: Pavel Helebrand).

Rozmowa z Krystyną Kajdan, dyrektorem Śląskiego Teatru Lalki i Aktora ATENEUM[1]

− Czym się wyróżnia Śląski Teatr Lalki i Aktora „Ateneum” w Katowicach na tle innych teatrów w regionie?

− W mieście jesteśmy jedynym teatrem lalek, a zatem wyróżnia nas forma. Natomiast w regionie „Ateneum” jest jednym z trzech instytucjonalnych teatrów lalkowych. W przygotowywanych inscenizacjach szczególnie dużo uwagi poświęca się kształtowaniu gustu małych widzów poprzez warstwę plastyczną oraz muzykę. Z pewnością kojarzeni jesteśmy z odbywającym się od 2002 roku Międzynarodowym Festiwalem Teatrów Lalek „Katowice – Dzieciom”, jednym z niewielu w Polsce adresowanym przede wszystkim do publiczności dziecięcej. Należy też podkreślić działania skierowane do widzów z dysfunkcją słuchu (teatr posiada specjalistyczny sprzęt nagłaśniający z bezprzewodowymi słuchawkami) oraz słabowidzących i niewidomych (przedstawienia sukcesywnie opracowywane są metodą audiodeskrypcji). Za udostępnienie widzom z dysfunkcją wzroku naszych przedstawień przy pomocy audiodeskrypcji otrzymałam odznakę „Przyjaciel niewidomych” nadaną mi przez Prezydium Zarządu Okręgu Śląskiego Polskiego Związku Niewidomych.

− Jaka jest misja i cele strategiczne instytucji kultury, którą Pani zarządza?

− Śląski Teatr Lalki i Aktora „Ateneum” jako instytucja artystyczna Katowic wykonuje zadania w zakresie umożliwiającym realizację celów polityki kulturalnej naszego miasta. Priorytetowym celem działania teatru jest tworzenie i upowszechnianie kultury teatralnej poprzez przygotowanie i wystawianie przedstawień teatralnych, w oparciu o zawodowych realizatorów i wykonawców w zakresie: teatru lalek, teatru plastyki, żywego planu, form estradowych. Drugim celem teatru jest działalność wystawiennicza w Galerii Ateneum w oparciu o zbiory własne i powierzone, promujące sztukę teatralną, plastyczną, fotograficzną, rzeźbę itp. Zależy nam także na szeroko rozumianej edukacji teatralnej, szczególnie młodego pokolenia. Naszym celem jest również jak najlepsza i kompetentna obsługa każdego widza, kontrahenta, współpracownika, uczestnika festiwalu.

− Ile premier odbyło się w ubiegłym roku? Proszę podać tytuły i określić Państwa politykę doboru premier.

− W 2013 roku odbyły się cztery premiery: Malina Prześluga Najmniejszy bal świata,      Edmund de Amicis Serce, Edmund Wojnarowski Biegnijcie do szopki, Edmund Wojnarowski O smoku Grubeloku (dwie ostatnie wznowione po wielu latach z nową obsadą). Warto dodać, że w 2013 roku główne działania Teatru skupiały się wokół przygotowania i realizacji 11. edycji Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Lalek „Katowice-Dzieciom”, która odbyła się w dniach 15-19 października 2013 roku.

Na wybór pozycji repertuarowej oraz jej twórców wpływ ma oczywiście kilka czynników. Na pewno na pierwszym miejscu są tutaj preferencje artystyczne kierownictwa teatru i gwarancja wysokiego poziomu realizacji. Możliwości techniczne i finansowe oraz potencjał zespołu aktorskiego to kolejne istotne czynniki. Jeśli chodzi o oczekiwania publiczności, staramy się nie schlebiać jej gustom (tym bardziej, że stanowią ją w większości dzieci), a raczej te gusty kształtować poprzez rozwijanie wyobraźni młodych odbiorców i prowokowanie ich do twórczego myślenia.

− Ile odbyło się w ostatnim sezonie spektakli wyjazdowych? Ile goszczono grup teatralnych? Czy zarządzany przez Panią teatr jest mobilny?

− W sezonie 2013/2014 odbyło się 14 spektakli wyjazdowych. W czasie 11. edycji Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Lalek „Katowice Dzieciom” nasz Teatr gościł 12 teatrów, w tym 5 zagranicznych i 7 z Polski. Teatr posiada dwa samochody, którymi może przewieźć zespół i środki inscenizacji do innych ośrodków kultury w terenie.

− Kto jest główną grupą docelową Państwa oferty?

− Z oferty naszego teatru korzystają głównie dzieci z przedszkoli, szkół podstawowych, młodzież gimnazjalna i licealna, a także widzowie indywidualni. Od czasu do czasu przygotowujemy również premiery dla widzów dorosłych np. Joanna d’Arc.

− Jakie działania marketingowe są podejmowane, by skutecznie na tę grupę oddziaływać?

− W miarę posiadanych środków finansowych drukujemy afisze, plakaty, ulotki informacyjne, programy, ale także korzystamy z banerów, zapowiedzi słownych przez głośniki w Domach Towarowych, z reklam świetlnych itp. Ponadto korzystamy z dobrodziejstwa strony internetowej oraz Facebooka.

− Jakie działania podejmuje instytucja, by nawiązać relacje ze społecznością lokalną, będącą w zasięgu oddziaływania instytucji?

− Miesięczny repertuar wysyłany jest do szkół katowickich i województwa śląskiego. Bieżący repertuar zamieszczany jest na stronie internetowej teatru, przesyłany faksem i e-mailem do szkół i przedszkoli, repertuar Teatru można też znaleźć w miesięcznikach i codziennej prasie. Ponadto w okolicach Międzynarodowego Dnia Teatru organizujemy możliwość bezpłatnego uczestniczenia w akcji nazwanej „Czytaniem Teatru”; ostatnio zaprosiliśmy dzieci na Bajki Brzechwy oraz dorosłych z Uniwersytetu Trzeciego Wieku na czytanie utworu Na ustach grzechu Magdaleny Samozwaniec. Staramy się też przygotowywać wiele atrakcji na Metropolitalną Noc Teatru.      

− Czy teatr prowadził lub prowadzi badania dotyczące oczekiwań i zadowolenia odbiorców, (preferencji co do oferty, oczekiwań w kwestii ceny, sposobów dystrybucji biletów)?

− Specjalnych badań ostatnio teatr nie prowadził, ale na bieżąco wsłuchujemy się w opinie                                           i oczekiwania widzów wyrażane przy okazji kontaktów osobistych ze mną, czy też głównie z pracownikami Działu Organizacji Widowni. W miarę możliwości wychodzimy im naprzeciw.

− Jacy profesjonalni doradcy współpracują na stałe z teatrem?

− Konsultant programowy i opiekun artystyczny zespołu aktorskiego, kierownik literacki,       pedagog (prowadzenie lekcji teatralnych).

− Jak się układają Państwa kontakty z mediami? Czy są osoby odpowiedzialne za obsługę medialną wydarzeń teatralnych?

− Nie ma większych problemów z zapowiedziami premier czy innych wydarzeń artystycznych, ale już recenzje ukazują się sporadycznie, najczęściej w mediach internetowych. Większość mediów jest słabo zainteresowana teatrem lalek, a osoby piszące rzadko robią to profesjonalnie. Za kontakty z mediami odpowiada kierownik literacki.

− Czy reprezentowany przez Panią teatr jest obecny w przestrzeni mediów społecznościowych? Kto zarządza jego obecnością i aktywnością w tej przestrzeni?

− Tak, Teatr „Ateneum” jest obecny na Facebooku od kilku lat; tym medium zarządzam osobiście jako dyrektor teatru we współpracy z kierownikiem literackim i koordynatorem pracy artystycznej. Przekonały mnie do tego moje dorosłe dzieci. Również Międzynarodowy Festiwal Teatrów Lalek „Katowice-Dzieciom” ma swój profil na Facebooku.

− Jakie są Pani zdaniem zalety obecności teatru w social mediach?

− Jest to świetna możliwość szybkiego dotarcia do szerokiego kręgu odbiorców z informacją i reklamą oferty repertuarowej naszego teatru. No, i nie wymaga środków finansowych…

− Jakie działania podejmuje teatr jako instytucja kultury, by promować spektakle i inne wydarzenia teatralne?

− Są to przede wszystkim kontakty z mediami, patronaty medialne, zapowiedzi filmowe realizowane na zamówienie teatru, materiały zamieszczane na stronie internetowej, w portalach społecznościowych, druk repertuaru miesięcznego w postaci ulotek i afiszy, ulotki obsadowe, banery, zdjęcia.

W przypadku otrzymania dofinansowania premiery czy innego wydarzenia (np. Festiwalu „Katowice – Dzieciom”) nasze działania mogą być szersze: drukujemy programy, wydawnictwa festiwalowe, plakaty, pocztówki, kalendarze; bogatsza jest też reklama na mieście, np. zapowiedzi na telebimach w centrum miasta.

− Czy istotnym uzupełnieniem Państwa oferty teatralnej są działania dodatkowe, np. zajęcia dla uczniów, możliwość zorganizowania przyjęcia urodzinowego itp.?

− Na zamówienie szkół i przedszkoli organizowane są tematyczne lekcje teatralne, odbywające się zazwyczaj przed przedstawieniem. W okresie wakacji letnich i zimowych (Lato i Zima w mieście) prowadzimy warsztaty artystyczne – aktorskie, plastyczne, muzyczne, zajęcia z techniki i animacji lalek; okazją do takich działań są również m.in. akcja „Dotknij teatru”, Metropolitalna Noc Teatrów czy Metropolitalne Święto Rodziny.

Przez cały rok w Galerii Ateneum prezentowane są wystawy prac młodych artystów plastyków związanych ze Śląskiem, najczęściej poprzez studia w katowickiej ASP. Ekspozycje te, adresowane wprawdzie do dorosłych, są często atrakcyjne również dla małych odbiorców. Do nich kierowane są też wystawy lalek i dekoracji ze zbiorów naszego teatru. Nad wszystkim czuwa i dba o dobry poziom wystaw Zbigniew Mędrala, kierownik Galerii Ateneum. Udało mu się pozyskać do współpracy wielu wspaniałych, uzdolnionych twórców, którzy zechcieli udostępnić nam swoje prace. To m.in.: Roman Kalarus, Joanna Piech, Magdalena Ochabska-Lechwar, Marek Głowacki, Jerzy Sagan, Paweł Graja, Michał Rodziński, Jadwiga Lemańska, Rafał Pawlik, Sylwia Woźniczka, Stefan Lechwar, Prot Jarnuszkiewicz, Natalia Romaniuk, Łukasz Obałek, Piotr Pająk, Monika Tobiańska, Joanna Zdzienicka, Małgorzata Małek, Michał Minor, Beata Wąsowska, Anita Tomala, Agnieszka Łapka, Piotr Kosaakowski, Beata Będkowska.

Sporadycznie zdarzają się przypadki, że w ramach prezentu urodzinowego przychodzą do nas dzieci na przedstawienie i zapraszają swoich kolegów z klasy. Nie urządzamy jednak przyjęć urodzinowych itp., gdyż nie mamy do tego odpowiedniego miejsca i zaplecza gastronomicznego, dostosowanego do obowiązujących przepisów sanitarnych. Mamy jednak nadzieję, że sytuacja się wkrótce zmieni. Trwa bowiem remont kapitalny kamienicy, w której główną siedzibę ma nasz teatr. Po zakończeniu tego remontu planowany jest w naszym podwórku lokal gastronomiczny, więc mamy nadzieję na współpracę i organizację przyjęć dla dzieci. Obecnie nasze działania dodatkowe związane są wyłącznie z teatrem.

− Jakie działania podejmuje placówka, by zachęcić do wsparcia finansowego, rzeczowego, usługowego donatorów?

− Pisząc projekty na dofinansowanie naszych wydarzeń artystycznych, staramy się je adresować dla szerszego grona odbiorców, np. w ramach Metropolitalnego Święta Rodziny, Metropolitalnej Nocy Teatrów czy też Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Lalek „Katowice-Dzieciom”. Staramy się również udostępniać nasze spektakle dla widzów niepełnosprawnych, w tym słabosłyszących, niewidomych i słabowidzących (metodą audiodeskrypcji), co pozwala nam uzyskać dofinansowanie z warszawskiej Fundacji Kultury Bez Barier. Zapewniamy im 50% zniżkę na bilety wstępu. Ponadto realizujemy programy miejskie: „Babcia, dziadek i ja”, „Nas troje i więcej” oraz „Aktywny Senior 60+”.

− Jak ocenia Pani sytuację teatrów w województwie śląskim?

− To bardzo trudne pytanie. Myślę, że należałoby je skierować raczej do widzów.

Publikacje dotyczące Śląskiego Teatru Lalki i Aktora Ateneum w Katowicach:

25 lat Teatru Ateneum w Katowicach – album jubileuszowy. Red. Aleksander Widera. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Katowicach, Katowice, 1971.

35 lat Śląskiego Teatru Lalki i Aktora „Ateneum” w Katowicach. Katowice 1980.

Teatr zrodzony z marzenia. Księga Jubileuszowa Śląskiego Teatru Lalki i Aktora Ateneum w Katowicach 1945-2005. Oprac. Danuta Lubina-Cipińska. Stowarzyszenie Przyjaciół Teatru Lalki i Aktora Ateneum, Katowice, 2005.

[1]Krystyna Kajdan – absolwentka Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach (Wydziału Nauk Społecznych oraz Podyplomowych Studiów Komunikacji Społecznej). Jest najstarszym stażem pracownikiem Śląskiego Teatru Lalki i Aktora „Ateneum”. Był listopad 1971 roku, gdy po raz pierwszy przekroczyła próg Teatru. Od 1 października 1983 roku do 31 sierpnia 2007 roku była zastępcą dyrektora, a od 1 września 2007 roku pełni funkcję dyrektora Teatru.

autor: Katarzyna Walotek-Ściańska