Teatr Lalek Banialuka w Bielsku-Białej

Teatr Lalek Banialuka w Bielsku-Białej. Fot.: http://www.banialuka.pl/o-teatrze.

Teatr Lalek Banialuka to jeden z najstarszych i najbardziej znanych teatrów lalek w Polsce i na świecie. Założyli go w 1947 roku artyści plastycy: Jerzy Zitzman i Zenobiusz Zwolski. Jerzy Zitzman (malarz, scenograf, reżyser teatralny i filmowy) był także w latach 1947-1999 dyrektorem Teatru oraz Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Lalek.

Zespół artystyczny tworzą obecnie: Małgorzata Bulska, Maria Byrska, Małgorzata Król, Marta Marzęcka, Magdalena Obidowska, Katarzyna Pohl, Barbara Rau, Lucyna Sypniewska, Władysław Aniszewski, Konrad Ignatowski, Eugeniusz Jachym, Włodzimierz Pohl, Ziemowit Ptaszkowski, Radosław Sadowski, Tomasz Sylwestrzak, Ryszard Sypniewski, Piotr Tomaszewski.

W 2014 roku Teatr otrzymał następujące nagrody i wyróżnienia: „Złota Maska” w kategorii Spektakl dla Młodych Widzów dla Teatru Lalek Banialuka za przedstawienie Sen nocy letniej Williama Szekspira (w reżyserii Mariána Pecko, z lalkami i kostiumami Evy Farkašovej, dekoracjami Pavola Andraško oraz muzyką Roberta Mankoveckiegoh), Nagroda Prezydenta Miasta Bielska-Białej w dziedzinie kultury i sztuki dla Marii Byrskiej (aktorka) i Haliny Piprek (pracownik pracowni krawieckiej), Nagroda 5. Festiwalu Teatrów Ożywionej Formy w Rzeszowie za najlepszą rolę męską dla Ryszarda Sypniewskiego za rolę Karczmarza w przedstawieniu Złoty klucz Jana Ośnicy w reżyserii Janusza Ryla-Krystianowskiego, Nagroda 5. Festiwalu Teatrów Ożywionej Formy w Rzeszowie dla najlepszego animatora dla zespołu Teatru Lalek Banialuka za przedstawienie Złoty klucz Jana Ośnicy, Nagroda Związku Artystów Scen Polskich − Wyrazy najwyższego uznania za wieloletnią pracę na rzecz środowiska lalkowego dla Lucyny Kozień, Dyrektora Naczelnego i Artystycznego Teatru Banialuka.

Sezon 2014/2015 Teatr Lalek Banialuka rozpoczął premierą Węża Marty Guśniowskiej. Twórcy widowiska: Janusz Ryl-Krystianowski (reżyseria), Julia Skuratova (scenografia) i Robert Łuczak (muzyka) przenoszą dziecięcego odbiorcę w niezwykły, magiczny świat, by zrozumiał wartość przyjaźni, tolerancji, piękno bycia sobą.

Rozmowa z Lucyną Kozień, dyrektorem Teatru Lalek Banialuka i Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Lalkarskiej^[1]

− Czym się wyróżnia Teatr Lalek Banialuka na tle innych teatrów w regionie?

− Bardzo wyraźnie sprecyzowaną linią programową i repertuarową, konsekwentną realizacją idei teatru artystycznego z wyraźnym ukierunkowaniem na plastyczną formę przedstawień, ale też problematyką realizowanych przedstawień; poszukiwaniami języka komunikacji z widzem – adekwatnego do współczesnych czasów; przykładaniem dużej wagi nie tylko do efektu finalnego pracy zespołu, jakim jest widowisko teatralne, ale i drogi twórczej, dochodzenia do ostatecznego kształtu artystycznego projektu teatralnego; dbałością o rozwój zespołu aktorskiego poprzez zapewnienie współpracy z wybitnymi twórcami z zakresu sztuki teatralnej; festiwalem teatralnym (Międzynarodowy Festiwal Sztuki Lalkarskiej) zajmującym ciągle czołową pozycję wśród festiwali europejskich i światowych – realizującym konsekwentnie swoją formułę festiwalu artystycznego, adresowanego nie tylko do społeczności lokalnej, ale i środowiska teatralnego (polskiego i zagranicznego).

Najważniejsza jest dla nas nie forma „lalki” sama w sobie, ale animacja, cud ożywiania tego, co martwe. Animacja materii. Proces twórczy, w czasie którego kawałek płótna, piłeczka pingpongowa lub zwykła smuga światła za sprawą artysty-animatora przeobrażają się w zaskakująco nowe jakości. Cud kreacji, możliwy tylko w teatrze.

− Jaka jest misja i cele strategiczne instytucji kultury, którą Pani zarządza?

− Tworzenie teatru żywego, artystycznego, mądrego, komunikującego się z widzem (dziećmi i publicznością dorosłą), poruszającego istotne dla widza treści, mającego ambicje pobudzania wrażliwości, działającego na emocje, skłaniającego do refleksji, kształtującego właściwe postawy oparte o uniwersalny system wartości etycznych. Istotna jest również edukacja teatralna (teatr posiada rozbudowany system propozycji z zakresu działań edukacyjnych) oraz wspomaganie ruchu amatorskiego, w szczególności teatralnego.

− Międzynarodowy Festiwal Sztuki Lalkarskiej to ważne wydarzenie kulturalne naszego regionu…

− Przed laty w Bielsku-Białej był prawdziwy uniwersytet sztuki lalkarskiej i nie ma w tym stwierdzeniu cienia przesady. Jerzemu Zitzmanowi udało się stworzyć miejsce konfrontacji dla lalkarzy z całego świata, ale przede wszystkim – pamiętajmy, że wspominamy czasy „żelaznej kurtyny” – miejsce, gdzie lalkarze, nie tylko z Polski, poznawali źródła sztuki lalkarskiej i teatry kultywujące narodowe tradycje. Bezcenna wiedza i doświadczenie, na których środowisko lalkarskie budowało swoją profesję.

Festiwal powinien inspirować, nie tylko pobudzać emocje i wyobraźnię. Festiwal nie może być więc tylko zbiorem kilkudziesięciu dowolnie zestawionych przedstawień, ale musi mieć program świadomie konstruowany, pokazujący poszukiwania artystyczne, które nam – organizatorom – są bliskie. Oczywiście każda edycja ma inny charakter i towarzyszy jej inna myśl: na przykład koncentrujemy się na pokazaniu teatrów poszukujących nowych środków ekspresji albo też, kiedy indziej, skupiamy swą uwagę na spektaklach pokazujących mistrzostwo animacji, innym razem rozmawiamy z widzem o najistotniejszych problemach dotykających człowieka, odwołując się do klasyki literatury: Becketta, Kafki, Ioneski, Gombrowicza, Borgesa, Baudelaire’a.

– Jaki jest sposób finansowania festiwalu?    

– Kiedyś teatry ciekawe „zamkniętego świata” przyjeżdżały do Polski bez honorariów i jedynie za zagwarantowane utrzymanie. Dziś to zamierzchła przeszłość, obowiązują ściśle przestrzegane zapisy kontraktowe. Renoma festiwalu pozwala nam na ostre negocjowanie cen, a także na pozyskiwanie wsparcia finansowego (często bardzo istotnego dla budżetu) ze strony ambasad, rządów poszczególnych krajów i instytutów kultury. Ciągle jednak zasadniczy ciężar finansowania wydarzenia spoczywa na Urzędzie Miasta Bielska-Białej i Ministerstwie Kultury oraz Dziedzictwa Narodowego; swoimi środkami wspiera nas też Urząd Marszałkowski.

− Ile premier odbyło się w ubiegłym roku? Jaka jest polityka doboru premier? Co jest czynnikiem decydującym – możliwości instytucji kultury, baza, zatrudnieni aktorzy, oczekiwania publiczności czy potrzeba odróżnienia się od konkurencji?

− W 2013 roku mieliśmy cztery premiery: Małą syrenkę M. Guśniowskiej (wg Andersena), Sen nocy letniej W. Szekspira, Piękną i Bestię – J. Ośnicy (wznowienie na prawach premiery) oraz Tymoteusza wśród ptaków J. Wilkowskiego.

Realizujemy założenia programowe teatru. Ważny jest dla nas rozwój artystyczny zespołu aktorskiego w obliczu konkretnej dramaturgii i wymagań reżyserskich (mierzenie się z trudnymi zadaniami aktorskimi), chęć interpretacji klasycznych tekstów poprzez ich nowe, współczesne odczytanie, szukanie nowych środków teatralnej ekspresji (poszukiwania w zakresie formy teatralnej spektakli).

− Ile odbyło się w ostatnim sezonie spektakli wyjazdowych? Ile goszczono grup teatralnych? Czy zarządzany przez Panią teatr jest mobilny?

− W 2013 roku odbyło się trzydzieści pięć spektakli wyjazdowych. Teatr jest bardzo mobilny, gra na wielu najbardziej liczących się festiwalach (nie tylko lalkowych), występuje też gościnnie. Natomiast nie prowadzi działalności impresaryjnej – poza wyjątkowymi sytuacjami nie prezentuje u siebie spektakli obcych grup (poza oczywiście festiwalem).

− Kto jest główną grupą docelową Państwa oferty?

− Dzieci, ale wyraźnie obecny w repertuarze jest też nurt przedstawień dla dorosłych, regularnie (nie okazjonalnie) przygotowywanych.

− Jakie działania marketingowe są podejmowane, by skutecznie na tę grupę oddziaływać?

− Bardzo istotna jest renoma teatru, a w działalności marketingowej pomagają bezpośrednie kontakty Impresariatu, np. ze szkołami (konkretnymi nauczycielami). Działania te wspiera promocja poprzez billboardy, stronę internetową, Facebook, kontakty z mediami, wydawnictwa teatru rozpowszechniane możliwie szeroko. Dbamy też o to, by nawiązywać kontakty ze społecznością lokalną.

− Czy teatr prowadził lub prowadzi badania dotyczące oczekiwań i zadowolenia odbiorców, (preferencji co do oferty, oczekiwań w kwestii ceny, sposobów dystrybucji biletów)?

− Nie w sposób badawczo usystematyzowany (prowadzimy natomiast na ten temat rozmowy z widzami).

− Jacy profesjonalni doradcy współpracują na stałe z teatrem?

− Nie współpracujemy na stałe z profesjonalnymi doradcami.

− Jak się układają Państwa kontakty z mediami? Czy są osoby odpowiedzialne za obsługę medialną wydarzeń teatralnych?

− Bardzo dobrze. Tak, są takie osoby – od spraw literackich oraz specjalista ds. promocji i reklamy.

− Czy Teatr Banialuka jest obecny w przestrzeni mediów społecznościowych? Kto zarządza obecnością i aktywnością teatru w tej przestrzeni?

− Tak, ale jeszcze nie w sposób całkowicie satysfakcjonujący. O naszą obecność w social media dba specjalista ds. promocji oraz osoba z Impresariatu.

− Jakie są Pani zdaniem zalety obecności teatru w social mediach?

− Nie przeceniam ich, ale czasy wymagają tej obecności, bo Internet jest niesłychanie popularnym źródłem informacji i należy to brać pod uwagę.

− Jakie działania podejmuje teatr jako instytucja kultury, by promować spektakle i inne wydarzenia teatralne?

− Przede wszystkim są to publikacje teatralne, informacje w mediach, reklama wizualna – szukanie coraz nowych sposobów i miejsc dotarcia do widzów, kontakty bezpośrednie, spotkania z widzami.

− Czy istotnym uzupełnieniem Państwa oferty teatralnej są działania dodatkowe, np. zajęcia dla uczniów, możliwość zorganizowania przyjęcia urodzinowego itp.?

− Nie, takich działań nie prowadzimy. Koncentrujemy się na prezentacji przedstawień, edukacji teatralnej, spotkaniach z widzami, konkursach o tematyce teatralnej, współpracy z ruchem amatorskim i stowarzyszeniami działającymi na rzecz dzieci lub ludzi starszych. Teatr stara się być, choćby symbolicznie, obecny w ważnych teatralnie i społecznie wydarzeniach.

− Jakie działania podejmuje placówka, by zachęcić do wsparcia finansowego, rzeczowego, usługowego donatorów?

− Taką działalność prowadzimy poprzez bezpośrednie spotkania, rozmowy, prezentacje, zapraszanie na spektakle (bądź przekazywanie nagrań filmowych), dzięki którym sponsorzy mogą sami przekonać się o wartości naszych propozycji.

− Jak ocenia Pani sytuację teatrów w województwie śląskim?

− Jest bardzo zróżnicowana – jedne teatry mają wysokie dotacje pozwalające na realizacje wielu zadań i dbałość o uposażenia artystów, inne borykają się z wieloma problemami.

[1] Dyrektor naczelny i artystyczny Teatru Lalek Banialuka i dyrektor Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Lalkarskiej w Bielsku-Białej (od 2003 r.), krytyk teatralny, redaktor naczelna pisma Teatr Lalek. Autorka sztuk i adaptacji scenicznych wystawianych w Banialuce, m.in. Opowieści o chłopcu i wietrze i Zbójnickiej opowieści. Autorka kilkunastu publikacji książkowych z zakresu teatru, ostatnio m. in. monografii Teatru Lalek Banialuka (Teatr Lalek Banialuka 1947-97 i Teatr Lalek Banialuka 1997-2007), 100 przedstawień polskiego teatru lalek (współred. Marek Waszkiel), albumu Teatr bez granic (wydanego z okazji jubileuszowej 25. edycji  Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Lalkarskiej) i publikacji z serii Lalkarze (o artystach teatru lalek: Jerzym Zitzmanie, Aleksandrze A. Łabińcu, Janie Dormanie, Włodzimierzu Dobromilskim, Krzysztofie Rale). Swoje teksty o teatrze publikowała m.in. na łamach: „Animatora”, „Teatru Lalek”, „Beskidzkiego Informatora Kulturalnego”, „Sceny”, „Sztuki dla Dziecka”, „Teatru”, „Wokół teatru”, „Relacji-Interpretacji”. Laureatka m.in.: Ogólnopolskiego Konkursu „Bliżej teatru” i „Sceny” za „wybitne osiągnięcia w upowszechnianiu teatru” (1988); Złotej Maski - nagrody dziennikarzy i krytyków za twórczy wkład w rozwój teatru (1997); Nagrody Ministra Kultury (1998); Nominacji do „Ikara” - Nagrody Artystycznej Prezydenta Miasta Bielska-Białej (2002 i 2008); Nagrody Polskiego Ośrodka ASSITEJ dla Krytyka Roku 2005 - „dla wybitnego krytyka teatru dla dzieci i młodzieży” (2005); Nagrody Marszałka Woj. Śląskiego w dziedzinie kultury (2007); Srebrnego Medalu „Gloria Artis” (2007); Ikara - Nagrody Prezydenta Miasta Bielska-Białej w dziedzinie kultury i sztuki za wybitną dotychczasową działalność (2012); Nagrody ZASP za wieloletnią pracę na rzecz środowiska lalkowego (2014).

autor: Katarzyna Walotek-Ściańska