Teatr Śląski w Katowicach

Teatr Śląski w Katowicach. Źródło: www1.teatrslaski.art.pl.

Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach jest największą sceną dramatyczną na Górnym Śląsku. Projektantem budynku otwartego w 1907 roku Teatru Miejskiego (Stadttheater) był Carl Moritz. W 1922 roku zainaugurowano działalność Teatru Polskiego w Katowicach. W latach 1927-1939 dyrektorem był Marian Sobański. W repertuarze znalazły się najważniejsze dzieła z repertuaru klasyki polskiej (reżyserowane m.in. przez Leopolda Pobóg-Kielanowskiego).

W 1936 roku Teatr Polski otrzymał imię Stanisława Wyspiańskiego, a w 1945 roku (działając pod kierownictwem Karola Adwentowicza i Wilama Horzycy) stał się przystanią dla zespołu Polskiego Teatru Dramatycznego ze Lwowa. Dyrektorem Teatru Śląskiego im. St. Wyspiańskiego w Katowicach został Bronisław Dąbrowski.

Z Teatrem współpracowali wybitni reżyserzy, scenografowie i kompozytorzy, m.in. Tadeusz Kantor, Józef Szajna, Jerzy Jarocki, Kazimierz Kutz, Maciej Wojtyszko, Franciszek Starowieyski, Wiesław Lange, Barbara Ptak, Jerzy Moskal, Henryk Mikołaj Górecki i Wojciech Kilar. Na śląskiej scenie występowali: Tadeusz Łomnicki, Gustaw Holoubek (w latach 1954-1956 dyrektor artystyczny), Ewa Lassek, Tadeusz Kalinowski, Bolesław Mierzejewski, Ignacy Gogolewski (dyrektor w latach 1971-1974), czy też debiutujący w teatrze: Ewa Dałkowska, Krzysztof Kolberger i Marek Kondrat.

Teatr stara się spełniać rolę sceny narodowej na Śląsku. W jego repertuarze, przede wszystkim na Dużej Scenie, stałe miejsce zajmują wybitne pozycje klasyki polskiej i światowej. Na powstałej w 1981 roku Scenie Kameralnej najczęściej wystawiane są współczesne dramaty polskie i obce. Trzecim miejscem prezentacji jest Scena w Malarni, utworzona w listopadzie 1992 roku w siedzibie dawnej loży masońskiej[1].

W sezonie 2014/2015 Zespół artystyczny tworzą: dyrektor Robert Talarczyk, zastępca dyrektora Krystyna Szaraniec, reżyser Grzegorz Kempinsky, kierownik literacki Aleksandra Czapla-Oslislo oraz aktorzy etatowi: Katarzyna Brzoska, Grażyna Bułka, Dorota Chaniecka, Alina W. Chechelska, Karina Grabowska, Natalia Jesionowska, Anna Kadulska, Ewa Kutynia, Katarzyna Błaszczyńska, Ewa Leśniak, Barbara Lubos, Bogumiła Murzyńska, Agnieszka Radzikowska, Violetta Smolińska, Maria Stokowska-Misiurkiewicz, Anna Wesołowska, Krystyna Wiśniewska, Adam Baumann, Bartłomiej Błaszczyński, Dariusz Chojnacki, Andrzej Dopierała, Antoni Gryzik, Jerzy Głybin, Jerzy Kuczera, Wiesław Kupczak, Grzegorz Lamik, Marek Rachoń, Michał Rolnicki, Wiesław Sławik, Marcin Szaforz, Artur Święs, Andrzej Warcaba, Zbigniew Wróbel, Mateusz Znaniecki.

W 2014 roku Teatr otrzymał następujące nagrody i wyróżnienia:

• Złota Maska w kategorii „Aktorstwo” – rola męska dla Dariusza Chojnackiego za rolę Bohatera w spektaklu Piąta strona świata w reż. Roberta Talarczyka oraz za rolę Randle McMurphy’ego w spektaklu Lot nad kukułczym gniazdem Dale’a Wassermana w reżyserii Roberta Talarczyka;
• Złota Maska w kategorii „Reżyseria” dla Roberta Talarczyka za reżyserię spektaklu Piąta strona świata;
• Złota Maska w kategorii „Przedstawienie roku” dla Piątej strony świata w reż. Roberta Talarczyka;
• Srebrny Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis dla Ewy Leśniak;
• Brązowy medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis dla Krystyny Wiśniewskiej-Sławik;
• Brązowy Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis dla Wiesława Sławika i Andrzeja Warcaby;
• Nagroda dla Krystyna Szaraniec za wybitne zasługi dla polskiej kultury, za działalność na rzecz upowszechniania sztuki filmowej i teatralnej z rąk prezydenta RP Bronisława Komorowskiego odebrała Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski;
• Sukces Piątej strony świata Kazimierza Kutza w reż. Roberta Talarczyka na XIV Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej „Dwa Teatry – Sopot 2014” – spektakl zarejestrowany w ramach projektu „Teatr Śląski w Twoim domu”, został wyróżniony nagrodami: za reżyserię dla Roberta Talarczyka „za oryginalne przeniesienie do telewizji spektaklu teatru żywego planu Piąta strona świata, za „oryginalny współczesny polski tekst dramatyczny lub adaptację teatralną” dla Roberta Talarczyka za adaptację książki Kazimierza Kutza Piąta strona świata, za „twórczą realizację telewizyjną spektaklu teatralnego” – Leszek Ptaszyński za Piątą stronę świata, honorowe wyróżnienie aktorskie dla Dariusza Chojnackiego za rolę Bohatera w Piątej stronie świata.
• Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego 2014: Dariusz Chojnacki za osiągnięcia w dziedzinie teatru;
• Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego 2014: Tomasz „Kowal” Kowalski za osiągnięcia w dziedzinie teatru i muzyki;

• Nagroda za „magiczne odwzorowanie losów ludności Śląska” dla Piątej strony świata w reż. Roberta Talarczyka na XIV Festiwalu Teatrów Moraw i Śląska w Czeskim Cieszynie.

[1] http://www1.teatrslaski.art.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=117&Itemid=790&lang=pl, dostęp: 26.10.2014.

Rozmowa z Robertem Talarczykiem, Dyrektorem Teatru Śląskiego w Katowicach[1]

− Czym się wyróżnia Teatr Śląski na tle innych teatrów w regionie?

− Teatr Śląski jest największym i najważniejszym teatrem dramatycznym w województwie śląskim. Pełni tu funkcję sceny narodowej. Proponujemy widzom ponad 30 wydarzeń w miesiącu na trzech nowoczesnych scenach. Zdecydowaną większość z nich stanowią produkowane przez nas przedstawienia, pozostałe to spektakle gościnne, koncerty, spotkania czy warsztaty. W sezonie 2013/2014 uruchomiliśmy kilka cykli tematycznych: „Puder i pył”, czyli spotkania prowadzone przez prof. Zbigniewa Białasa, „Muza w Śląskim” – koncerty charyzmatycznych wokalistek, m.in. Gaby Kulki, Renaty Przemyk, The Webb Sisters, „Autograf. Ludzie Teatru Śląskiego”, tj. spotkania legend katowickiej sceny z widzami, „Śląsk święty/Śląsk przeklęty”, tzn. spektakle dotyczące śląskich ikon kultury, np. Ryszarda Riedla i Zbyszka Cybulskiego. Po raz pierwszy Teatr Śląski udostępnił jedną ze swoich scen debiutantom w ramach nowatorskiego projektu „KatoDebiut”: spektakl Elling wyreżyserował debiutujący twórca. Teatr Śląski otworzył się także na tych widzów, którzy mieli dotąd utrudniony dostęp do kultury. W ramach akcji „Teatr Śląski bez granic” organizujemy spektakle z audiodeskrypcją, z tłumaczeniem na język migowy oraz z napisami w języku angielskim.

Wyróżnia nas także ścisła współpraca z przedstawicielami gospodarki i biznesu: w naszym teatrze od 20 lat z powodzeniem funkcjonuje unikatowa w skali kraju Rada Mecenasów. Ponadto w Teatrze Śląskim powołano do życia Forum Dyrektorów Teatrów Województwa Śląskiego, w ramach którego teatry zadeklarowały chęć współpracy artystycznej, administracyjnej, promocyjnej i prawnej.

− Jaka jest misja i cele strategiczne instytucji kultury, którą Pan zarządza?

− Zgodnie ze Statutem, Teatr Śląski tworzy i upowszechnia kulturę teatralną, jednak staramy się traktować tę misję jak najszerzej i jak najpełniej, stąd na naszych deskach nie brakuje działań wykraczających poza pojęcie teatru pojmowanego w sposób tradycyjny. Zależy nam, by teatr był miejscem spotkania ze sztuką, ale przede wszystkim miejscem spotkania z drugim człowiekiem, miejscem działań edukacyjnych i popularyzatorskich, miejscem, do którego chce się wracać.

− Ile premier odbyło się w ubiegłym roku? Proszę podać tytuły i określić Państwa politykę doboru premier.

− W sezonie 2013/2014 odbyło się 9 premier: pięć na Dużej Scenie, trzy na Scenie w Malarni i jedna na Scenie Kameralnej. Powstały spektakle o zróżnicowanym charakterze, od kameralnych po bardzo duże, widowiskowe produkcje. Do pracy zaproszeni zostali realizatorzy uznani w świecie teatralnym, lecz także debiutanci. Sezon zaczęliśmy premierowym spektaklem-koncertem z okazji 106. Urodzin Teatru List do Pana Balzaka (Duża Scena, prapremiera 13 października 2013 r.). Później pojawił się tekst Petera Asmussena Nikt nie spotyka nikogo, mroczny spektakl oparty na zasadach teatralnej dogmy (Scena w Malarni, reż. Paweł Partyka, premiera 18 października 2013 r.). Na Dużej Scenie wystawiliśmy Lot nad kukułczym gniazdem Kena Keseya i Dale’a Wassermana w mojej reżyserii, z Dariuszem Chojnackim w roli głównej (Duża Scena, premiera 22 listopada 2013 r.). Na Sylwestra zaprosiliśmy widzów na naszą polsko-włoską koprodukcję Cinema!, będącą hołdem dla twórców kina niemego (Duża Scena, reż. Beppe Navello, prapremiera 31 grudnia 2013 r./10 stycznia 2014 r.). Najgłośniejszą premierą sezonu i największym sukcesem frekwencyjnym był Skazany na bluesa Jana Kidawy-Błońskiego i Przemysława Angermana, czyli opowieść o Ryśku Riedlu wystawiona w ramach cyklu „Śląsk święty/Śląsk przeklęty” (Duża Scena, reż. Arkadiusz Jakubik, prapremiera 7 marca 2014 r.). Wiosną wystawiliśmy Rebelię Mariusza Sieniewicza, w której główne role grają aktorzy-seniorzy naszego teatru (Scena Kameralna, reż. Ewa Wyskoczyl, prapremiera 27 marca 2013 r.). W ramach projektu promującego debiutujących twórców „KatoDebiut” pokazaliśmy spektakl Elling Axla Hellsteniusa (Scena w Malarni, reż. Michał Wawrzecki, premiera 30 maja 2014 r.). Ostatnią premierą na Dużej Scenie było przedstawienie W popielniczce diament Jakuba Roszkowskiego, czyli historia o żyjącym współcześnie Zbyszku Cybulskim (Duża Scena, reż. Waldemar Patlewicz, prapremiera 6 czerwca 2014 r.). Na koniec sezonu widzowie obejrzeli Snack Story, przedstawienie dyplomowe absolwentów naszego Studium Aktorskiego (Scena w Malarni, prapremiera 27 czerwca 2014 r.).

− Ile odbyło się w ostatnim sezonie spektakli wyjazdowych? Ile goszczono grup teatralnych? Czy zarządzany przez Pana teatr jest mobilny?

− Za nami wiele wyjazdów festiwalowych, przede wszystkim z Piątą stroną świata. Pojawiliśmy się w Warszawie na finale konkursu na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej, w Bydgoszczy na Festiwalu Prapremier, w Legnicy na Festiwalu Spektakli Miejsca „Lokersi”, w Grudziądzu w ramach Grudziądzkiej Wiosny Teatralnej, w Kaliszu na Festiwalu Sztuki Aktorskiej i w Poznaniu na Festiwalu Bliscy Nieznajomi. Piątą stronę świata obejrzała także publiczność Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie i Chorzowskiego Centrum Kultury. W Jastrzębiu-Zdroju i w siedzibie Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk” pokazaliśmy Mayday.

Zdecydowanie największym sukcesem wyjazdowym zeszłego sezonu był wyjazd do Turynu, gdzie aż trzynaście razy zagraliśmy naszą polsko-włoską koprodukcję, spektakl Cinema!. Pojawiliśmy się też w Rumunii, w Târgu Mureș, z Iwoną, księżniczką Burgunda.

W tym samym czasie na naszych deskach zaprezentowaliśmy 26 spektakli gościnnych i 6 koncertów.

− Kto jest główną grupą docelową Państwa oferty?

− Nasza zróżnicowana oferta repertuarowa sprawia, że niełatwo jest mówić o jednej spójnej grupie docelowej. Właściwie każdy z produkowanych przez nas spektakli ma inny target, od Przygód Sindbada Żeglarza dla najmłodszych widzów, przez młodzieżowe Snack Story, aż po Piątą stronę świata, Lot nad kukułczym gniazdem czy Skazanego na bluesa, które skierowane są do widzów w każdym wieku.

Większość naszych widzów to mieszkańcy Katowic i województwa śląskiego, jednak są spektakle, które ściągają do nas ludzi z całej Polski, jak np. Skazany na bluesa. Cieszy nas także widownia związana z każdym wyjazdowym przedstawieniem. Dzięki temu nasza publiczność wykracza poza granice województwa, a czasem nawet kraju.

− Jakie działania marketingowe są podejmowane, by skutecznie na tę grupę oddziaływać?

− By dotrzeć do naszych widzów, obecnych i potencjalnych, korzystamy z reklamy prasowej, radiowej i telewizyjnej. Pojawiamy się też na reklamach outdoorowych, w tym wielkoformatowych. Dużą wagę przykładamy do materiałów drukowanych i gadżetów, produkujemy m.in. torby z teatralnych bannerów. Dbamy o kontakt z widzami za pośrednictwem facebooka, mamy też oficjalne kanały na youtube, vimeo i na twitterze. Pojawiamy się w mediach lokalnych i ogólnopolskich, dbamy o środowiska nauczycielskie i akademickie. Wprowadzamy też nowe promocje dotyczące cen biletów, np. skierowaną do trzydziestolatków akcję 30+.

− Jakie działania podejmuje instytucja, by nawiązać relacje ze społecznością lokalną, będącą w zasięgu oddziaływania instytucji?

− Teatr Śląski pełni funkcję sceny narodowej w regionie. Staramy się, by repertuar, który prezentujemy, nawiązywał do dziedzictwa tego miejsca, stąd nasz cykl „Śląsk święty/Śląsk przeklęty”. Prezentujemy w nim historie związane z legendami tego regionu, z ikonami takimi jak Rysiek Riedel czy Zbyszek Cybulski, z dziełami Szczepana Twardocha, Kazimierza Kutza czy Małgorzaty Szejnert. Te tematy i nazwiska przyciągają do teatru ludzi, którzy rozumieją Śląsk, bo są stąd, ale też tych, którzy naszego regionu nie rozumieją, a chcieliby zrozumieć.

Dużym zainteresowaniem cieszą się też spotkania w cyklu „Puder i pył”, prowadzone przez profesora Zbigniewa Białasa. Każde z nich poświęcone jest innemu tematowi, za nami m.in. rozmowy o bluesie, designie, rapie czy Wojaczku. Innym wydarzeniem skierowanym do społeczności lokalnej jest cykl „W samo południe”, w ramach którego nasi aktorzy czytają najlepsze reportaże.

− Czy teatr prowadził lub prowadzi badania dotyczące oczekiwań i zadowolenia odbiorców (preferencji co do oferty, oczekiwań w kwestii ceny, sposobów dystrybucji biletów)?

− W zeszłym sezonie przeprowadziliśmy takie badanie. Widzowie wypełniali ankietę, w której znalazły się pytania dotyczące m.in. częstotliwości odwiedzania naszego teatru i innych instytucji kultury, źródeł, z których widzowie czerpią informacje na temat naszych spektakli, oceny poszczególnych tytułów czy skuteczności działań.

− Jacy profesjonalni doradcy współpracują na stałe z teatrem?

− Tacy specjaliści jak prawnik czy tłumacz są etatowymi pracownikami teatru. W razie potrzeby współpracujemy ze specjalistami z zakresu pozyskiwania środków, także unijnych. Przy Teatrze działają także Rada Programowa i Rada Mecenasów. Pierwsza, powołana przez marszałka województwa, uchwałami zatwierdza plany repertuarowe i sprawozdania z pracy teatru, druga natomiast – unikatowa w skali kraju – skupia przedstawicieli świata gospodarki i biznesu, którzy od blisko 20 lat wspierają teatr finansowo.

− Jak się układają Państwa kontakty z mediami? Czy są osoby odpowiedzialne za obsługę medialną wydarzeń teatralnych?

− Dziennikarze utrzymują kontakt z rzecznikiem prasowym, część z nich ma także bezpośredni kontakt ze mną. Z myślą o mediach rozsyłany jest mailing i organizowane są konferencje prasowe.

− Czy Teatr Śląski jest obecny w przestrzeni mediów społecznościowych? Kto zarządza obecnością i aktywnością teatru w tej przestrzeni?

− Jesteśmy stale obecni w internecie, także w mediach społecznościowych, gdzie udostępniamy informacje, zdjęcia i filmy dotyczące naszych wydarzeń. Prowadzeniem oficjalnych profili na facebooku, twitterze, youtube i vimeo zajmuje się rzecznik prasowy.

− Jakie są Pana zdaniem zalety obecności teatru w social mediach?

− Bez wątpienia zaletą social mediów jest możliwość utrzymywania relacji z obecnymi sympatykami teatru i pozyskiwanie nowych, a także szybkość i wygoda dotarcia do dużej grupy odbiorców w jednym momencie. Dzięki social mediom wokół teatru tworzy się pewna nowa społeczność, skupiająca widzów zachęconych możliwością podjęcia dialogu z nami i swoistą interakcyjnością, taką jak np. na facebooku. A my dzięki narzędziom social mediów mamy możliwość mierzenia skuteczności naszych działań promocyjnych i wizerunkowych.

− Czy istotnym uzupełnieniem Państwa oferty teatralnej są działania dodatkowe, np. zajęcia dla uczniów, możliwość zorganizowania przyjęcia urodzinowego itp.?

− Tak, jak już wspominałem, teatr to miejsce spotkań, stąd działania skierowane do dzieci i młodzieży, takie jak lekcje teatralne czy właśnie możliwość zorganizowania imprezy urodzinowej. W Teatrze działa też ogólnodostępna wypożyczalnia kostiumów, a także archiwum i biblioteka.

− Jakie działania podejmuje placówka, by zachęcić do wsparcia finansowego, rzeczowego, usługowego donatorów?

− Oprócz działającej od blisko 20 lat Rady Mecenasów, Teatr wspiera działania marketingowe i wizerunkowe sponsorów i partnerów: informacje na ich temat umieszczane są w materiałach drukowanych, na stronie www oraz na reklamach wielkoformatowych. Oprócz wsparcia finansowego, nasi mecenasi wspierają nas także na inne, często niecodzienne sposoby: budują dekoracje czy wspierają tworzenie przestrzeni gry poza siedzibą teatru, np. w Szybie Wilson. Staramy się dbać o naszych darczyńców: co roku są jednymi z głównych adresatów jesiennej gali związanej z urodzinami teatru.

− Jak ocenia Pan sytuację teatrów w województwie śląskim?

− Teatry województwa śląskiego coraz wyraźniej odznaczają się na teatralnej mapie kraju. Na ogólnopolskich festiwalach zaczęły pojawiać się – i zbierać znaczące nagrody – spektakle z Bielska-Białej, Sosnowca czy z Katowic. Dobrym przykładem jest wielki sukces Teatru Zagłębia i Teatru Śląskiego na XIV Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej „Dwa Teatry” w Sopocie: spektakle Korzeniec i Piąta strona świata zebrały łącznie aż 7 nagród. Na premierach w naszym województwie bywają recenzenci ogólnopolskich gazet, a w mediach pojawiają się zapowiedzi i relacje z naszych wydarzeń.

Aby teatry w województwie śląskim funkcjonowały jeszcze sprawniej, w styczniu 2014 r. w Teatrze Śląskim powołano Forum Dyrektorów Teatrów Województwa Śląskiego, którego przewodniczącą została Łucja Ginko, niekwestionowany ekspert w dziedzinie kultury. Na spotkania do Katowic przyjeżdżają przedstawiciele teatrów z 9 miast: Chorzowa, Bytomia, Zabrza, Katowic, Gliwic, Częstochowy, Bielska-Białej, Sosnowca i Będzina. Jednym z głównych celów Forum jest tworzenie zróżnicowanej oferty repertuarowej i budowanie marki teatrów województwa śląskiego. Już na pierwszym spotkaniu teatry wchodzące w skład Forum zadeklarowały chęć współpracy artystycznej, projektowej, administracyjnej, promocyjnej i prawnej. Dzięki temu będziemy mogli efektywniej korzystać ze środków publicznych i doskonalić procesy zarządzania. Istotnym jest także fakt, że Forum, w imieniu wchodzących w jego skład dyrektorów, może zajmować stanowisko w sprawach istotnych dla funkcjonowania tych instytucji. Za nami kilka spotkań i mamy już plany na kolejne.

[1] Reżyser, aktor, scenarzysta, dramaturg. W latach 2005-2013 dyrektor naczelny i artystyczny Teatru Polskiego  w Bielsku-Białej, od września 2013 dyrektor Teatru Śląskiego w Katowicach. Absolwent wrocławskiej PWST. Po studiach związany z Teatrem Rozrywki w Chorzowie. Dokonania reżyserskie to: Ptasiek, Ballady kochanków i morderców według Nicka Cave’a, Cholonek, Kometa czyli ten okrutny XX wiek według Nohavicy, Miłość Fedry, Niezidentyfikowane szczątki ludzkie i prawdziwa natura miłości, Krzyk według Jacka Kaczmarskiego, Underground, Bulwar zdradzonych marzeń. W Teatrze Polskim w Bielsku-Białej zrealizował kilkanaście przedstawień, m.in.: Testament Teodora Sixta, Intercity, Żyd, Szwejk, Sąsiedzi, Amadeus. W Teatrze Śląskim dokonał adaptacji i wyreżyserował Piątą stronę świata Kazimierza Kutza oraz Lot nad kukułczym gniazdem. Jest laureatem m.in.: Specjalnej Złotej Maski za kreatywność i wszechstronność umiejętności adaptatorskich, aktorskich i reżyserskich; Statuetki Hanys – za umiejętność łączenia działań reżysera, aktora i menadżera. W grudniu 2013 został uhonorowany Cegłą z Gazety – Nagrodą im. Janoscha. Na IV Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej „Dwa Teatry” – Sopot 2014 uhonorowany nagrodami za reżyserię telewizyjnej wersji Piątej strony świata oraz za adaptację powieści Kazimierza Kutza.

autor: Katarzyna Walotek-Ściańska